4857 Sayılı İş Kanunu gerek işçi gerekse işverenin haklarını kanun ile koruma altına almıştır.  Bu yazımızda kanunun işçiye hangi hallerde işten ayrılma hakkı tanıdığını anlatacağız.

İşçinin işbu hakkı kullanması ile elde edeceği alacak kalemleri nelerdir? İşçi haklarını alabilir mi?

İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı

İş akdinin süresi belirli olsun veya olmasın işçi, kanunda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir.

İşçinin iş sözleşmesini bildirimsiz feshini gerektirecek haklı nedenler 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesinde üç başlık halinde düzenlenmiştir.

Bu nedenler; sağlık nedenleri, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri ile zorlayıcı nedenlerdir. İşçiye derhal fesih hakkı veren haklı nedenler İş Kanunu’nda sayılanlarla sınırlı değildir.

Belirtildiği üzere, iş sözleşmesinin devamını objektif iyi niyet kuralları gereğince beklenemez hale getiren neden, haklı neden olarak değerlendirilir.

1. Sağlık sebepleri:

a) İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa,
b) İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi, bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.

2. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
a) İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.
b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.
c) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnat veya ithamlarda bulunursa.
d) İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.
e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
f) Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa yahut çalışma şartları uygulanmazsa.
 
3. Zorlayıcı sebepler:
İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.”
Yukarıda yazılı olan sebeplerin varlığı halinde işçi iş akdini haklı nedene dayanarak feshedebilir.

Yargıtay Kararı
“Taraf iddia ve savunmaları ile dinlenilen tanık beyanları ve tüm dosya kapsamına göre, davacının davalı işverendeki kısa denilebilecek çalışma süresi içinde sık sık yer değiştirdiği, çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapıldığı anlaşılmaktadır.

Bu durumun davacıyı ailevi yönden etkileyeceği açıktır. Davacı işçi istifa dilekçesinde ailevi nedenleri işten ayrılmasına gerekçe olarak göstermiştir.

Dolayısıyla, davacının çalışma mahalli açısından sık sık yer değiştirmesinin ve çalışma koşullarındaki esaslı değişikliğin davacının ailevi yönden etkilenmesine yol açtığından iş sözleşmesini haklı nedenle feshettiği kabul edilmeli ve kıdem tazminatına hükmedilmelidir” (Y.22.HD. 29.05.2019, E.2016/13156, K.2019/12135)


Fesih süre anlamında bir koşula bağlı mıdır?

İşçi, İş Kanunu madde 24 2. bentte belirtilen ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hallere dayanarak iş sözleşmesini fesih hakkını altı iş günü içinde kullanmalıdır. Bu süre hak düşürücü süredir.

İşçi haklı fesih yoluna giderse hakları nelerdir?

Yukarıda belirttiğimiz nedenlerden biri veya birkaçı ile süresinde fesih hakkını kullanan işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Herhangi bir ihbar bildirimine gerekmeksizin iş akdini feshedebilir.

İşverenin ihbar tazminatı talep etme hakkı yoktur. İşçi sözleşmeyi kendisi feshettiği için ihbar tazminatı alamaz. Sözleşmenin sona ermesi halinde işçinin ücreti ile sözleşme ve kanundan doğan para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin tam olarak ödenmesi zorunludur.

İşçi hak etmiş olduğu ücret alacaklarını (asıl ücret ve ekleri, fazla çalışma ücreti, UBGT ücreti, yıllık izin ücreti, AGİ vs.) talep edebilir.

İşsizlik ödeneğine hak kazanmanın şartlarından biri de iş sözleşmesinin işçi tarafından haklı nedenle feshedilmiş olmasıdır. Bu nedenle yukarıdaki yazılı nedenlerle fesih yapıldığı takdirde işsizlik ödeneği almaya engel yoktur.

Bununla birlikte, herkes gibi işçi de haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz (TMK.md.2).

Dürüstlük kurallarına aykırı olarak fesih hakkının kullanılması işçinin genel hükümlere göre tazminat ödemesine neden olur.

Bu nedenle haklı nedenle fesih hakkı kullanılacak ise dürüstlük kurallarına uyulmalıdır, Mahkeme nezdinde ispatı da gerekeceğinden  fiili olarak haklı sebep doğmadan işbu hukuki yola başvurulmamalıdır.